عاطفه رشنویی، مدیر پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه در یادداشتی نوشت: مصالح سنتی در معماری تاریخی ایران، نه‌فقط عناصر فنی و ساختاری، بلکه حاملان فرهنگی و بازتاب‌دهنده هویت اقلیمی، زیباشناختی و تاریخی جوامع محلی‌اند. در معماری تاریخی ایران، مصالحی چون آجر دست‌ساز، ملات‌های گلی، کاهگل، ساروج و کوره‌های سنتی، نقشی محوری در دوام و شخصیت معماری بومی و بافت‌های تاریخی ایفا کرده‌اند.

با این‌حال، امروز این سرمایه فنی-فرهنگی با خطر فراموشی مواجه است. رکود تولید، خاموشی کوره‌ها، کاهش انتقال بین‌نسلی مهارت‌ها و جایگزینی مصالح صنعتی، نه‌تنها کیفیت مداخلات مرمتی را تهدید می‌کند، بلکه زیست‌بوم فرهنگی و فرصت‌های اشتغال سنتی را نیز تضعیف کرده است.

در چنین شرایطی، طراحی سیاست‌های مشترک میان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی می‌تواند به مدلی نوین برای حفاظت پویا از میراث و توسعه اشتغال محلی منجر شود.

 در ادامه نشست‌های بین وزارتی که روزهای گذشته به همت و خوش فکری وزیر محترم میراث فرهنگی برگزار شد، محورهای پیشنهادی ذیل برای همکاری میان‌وزارتی ارائه می‌شود:

الف) توسعه مهارت‌آموزی در تولید مصالح سنتی:

یکی از نخستین گام‌ها، راه‌اندازی دوره‌های تخصصی در زمینه‌هایی نظیر آجرپزی سنتی، خاک‌شناسی، ملات‌سازی، کوره‌سازی و دیگر فنون مرتبط است. این دوره‌ها می‌توانند با بهره‌گیری از ظرفیت سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای و همکاری استادکاران پیشکسوت به‌عنوان مربی، طراحی و اجرا شوند. مستندسازی دانش بومی، صدور گواهینامه‌های مهارتی و ایجاد مسیرهای رسمی برای ورود به بازار کار، از پیامدهای مؤثر این راهبرد است.

ب) حمایت از تعاونی‌های تولید مصالح در جوامع محلی:

با بهره‌گیری از ظرفیت تبصره‌های قانونی مرتبط با اشتغال‌زایی (مانند تبصره‌های ۱۸، ۱۶ یا طرح‌های توسعه اشتغال روستایی)، می‌توان زمینه تشکیل و تقویت تعاونی‌های محلی برای تولید مصالح سنتی را فراهم آورد. این تعاونی‌ها می‌توانند زنجیره‌ای از تولید تا مصرف مصالح سنتی در پروژه‌های مرمتی را پوشش دهند و نقش مهمی در پایداری اشتغال و گردش اقتصادی منطقه‌ای ایفا کنند.

ج) ثبت مشاغل مرتبط با مصالح سنتی در نظام رسمی اشتغال:

ضروری است که مشاغل مرتبط با تولید مصالح سنتی در فهرست رسمی مشاغل کشور ثبت شده و مشمول حمایت‌های بیمه‌ای و رفاهی (مانند بیمه تأمین اجتماعی یا صندوق‌های حمایتی) شوند. این اقدام می‌تواند موجب ارتقای جایگاه شغلی استادکاران سنتی و تسهیل جذب آنان در پروژه‌های مرمتی دولتی و خصوصی شود. همکاری وزارت کار و وزارت میراث در این حوزه، پایه‌گذار نهادینه‌سازی حرفه‌های سنتی خواهد بود.

د) ایفای نقش شرکت‌های وابسته به وزارت کار در مسئولیت اجتماعی

بنگاه‌های بزرگ صنعتی و خدماتی وابسته به وزارت کار می‌توانند در چارچوب مسئولیت اجتماعی (CSR)، از راه‌اندازی یا بازسازی کوره‌های سنتی در مجاورت محوطه‌های تاریخی حمایت کنند. تأمین تجهیزات اولیه، سرمایه‌گذاری در «کارگاه‌های زنده» و حمایت از پروژه‌های گردشگری صنعتی با محوریت فرآیند ساخت مصالح سنتی، از جمله مسیرهای اثربخش ایفای این نقش است.

ه) طراحی مدل‌های اشتغال مبتنی بر پروژه‌های مرمتی

پایگاه‌های میراث جهانی و ملی، نیاز مستمری به مصالح سنتی دارند. ایجاد سامانه‌های ارتباط میان تولیدکنندگان سنتی و پروژه‌های مرمتی، تنظیم قراردادهای پایدار با کارگاه‌های محلی، و بهره‌گیری از ظرفیت پایگاه‌ها به‌عنوان حلقه واسط تأمین و مصرف مصالح، می‌تواند به الگویی موفق در اشتغال‌زایی منطقه‌ای تبدیل شود.

این روش احیای هویت، منجر به توسعه درون‌زا خواهد شد ،احیای کوره‌ها و مصالح سنتی، صرفاً یک اقدام فنی یا شغلی نیست؛ بلکه تلاشی برای بازآفرینی هویت، تقویت پیوند انسان با خاک، و حفظ دانش بومی است. این رسالت، فراتر از وظیفه وزارت میراث فرهنگی، در حوزه مسئولیت اجتماعی و توسعه‌گرایانه وزارت کار نیز تعریف می‌شود. همکاری این دو نهاد می‌تواند به خلق الگویی پویا از حفاظت مشارکتی و مردمی از میراث بیانجامد؛ الگویی که هم میراث را حفظ می‌کند، هم مهارت را احیا، و هم اشتغال را پدید می‌آورد.

انتهای پیام/